Issues 11-20

ΑΡΧΙΚΗ

TOMOI

ΤΟ ΕΡΓΟ

SHOP

Β' ΕΚΔΟΣΗ

TOMOI 11 - 20

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ
30 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ

Από αμνημονεύτων χρόνων, ο άνθρωπος επιχειρούσε μεγάλα ταξίδια, καθώς είτε είχε την περιέργεια να ανακαλύψει τον κόσμο, είτε επιθυμούσε να αναζητήσει νέους τρόπους επιβίωσης είτε είχε εμπορικές και στρατιωτικές βλέψεις.
Το παρόν βιβλίο είναι μια ανασκόπηση της χαρτογραφίας της Αρχαιότητας, ένα ταξίδι που μας οδηγεί από τα πρώτα σχέδια των σουμεριακών πόλεων μέχρι τους χάρτες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας με διοικητική χρησιμότητα. Ενδιάμεσο σταθμό αποτέλεσε η ελληνική μαθηματική γεωγραφία.

–Ο παγκόσμιος χάρτης του Κλαύδιου Πτολεμαίου–
Το χαρτογραφικό κόσμημα το οποίο εξετάζουμε σε βάθος είναι ο παγκόσμιος χάρτης του Πτολεμαίου, που θεωρείται ορόσημο στη χαρτογραφία, εφόσον αντιπροσωπεύει μια συνόψιση όλων των επιστημονικών γνώσεων του κλασικού κόσμου.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ
14 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ

Ο χριστιανικός συμβολισμός διαπότισε την παραγωγή μεσαιωνικών χαρτών από τις απαρχές της. Αγνοώντας τη χαρτογραφική κληρονομιά της αρχαιότητας, δημιουργήθηκε ένα νέο μοντέλο που είχε μοναδικό σκοπό να παρουσιάσει μια εικόνα του κόσμου πιστή στη βιβλική αφήγηση. Ακολουθώντας τις υποδείξεις των Πατέρων της Εκκλησίας, ο Ισίδωρος Σεβίλλης επινόησε, τον 7ο αιώνα, μια υδρόγειο με τριμερή δομή, απεικονισμένη με ένα απλό, σχηματικό σχέδιο. Πρόκειται για τους χάρτες «Τ-Ο», που θα αποτελούσαν το κυρίαρχο χαρτογραφικό πρότυπο μέχρι τον 16ο αιώνα, καθώς και τη δομική βάση θαυμάσιων έργων όπως οι τεράστιοι παγκόσμιοι χάρτες των αβαείων.

-Χάρτης Έμπστορφ-
Στον παρόντα τόμο αναλύουμε τον Χάρτη Έμπστορφ (περ. 1300), τον πλουσιότερα εικονογραφημένο από τους μεσαιωνικούς χάρτες.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ
28 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ

Η ανάπτυξη των μεσαιωνικών πόλεων, μερικές από τις οποίες είχαν μετατραπεί σε αυθεντικές εμπορικές δυνάμεις, η άνοδος της αστικής τάξης και το ανανεωμένο ενδιαφέρον για τη γνώση του κόσμου αποτελούν το ιδανικό πλαίσιο για την εμφάνιση, τον 13ο αιώνα, ενός επαναστατικού νέου είδους χαρτών, των πορτολάνων. Σε αντίθεση με τους παγκόσμιους χάρτες του αββαείου αυτοί οι χάρτες πλοήγησης που επικεντρώνονται στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα είναι εξόχως πρακτικοί και έχουν σχεδιαστεί με εκπληκτική ακρίβεια ώστε θεωρούνται τα πρώτα χαρτογραφικά έγγραφα στην ιστορία με στόχο την επίτευξη μεγαλύτερης γεωγραφικής πιστότητας.

-Ο παγκόσμιος χάρτης των Κρέσκες-
Η μεγάλη καλλιτεχνική ποιότητα του χάρτη που παρουσιάζουμε, του παγκόσμιου χάρτη του Κρέσκες, τον καθιστά το αριστούργημα των πορτολάνων.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ
6 ΜΑΡΤΙΟΥ

Παρακινημένος από την ανάγκη, από τη θέληση να αναπτύξει νέες αγορές, με την ώθηση της πίστης ή από περιέργεια και με επιθυμία να ζήσει περιπέτειες, ο άνθρωπος βγήκε στους δρόμους από αμνημονεύτων χρόνων. Δρόμους που οι κυβερνήτες της Αρχαίας Ρώμης ανέλαβαν να επεκτείνουν και να διαμορφώσουν, δημιουργώντας έτσι το δίκτυο των ρωμαϊκών οδών, την τεχνογνωσία των οποίων θα κληρονομούσαν οι μηχανικοί του μέλλοντος. Το ρωμαϊκό οδικό δίκτυο, οι δρόμοι των μεσαιωνικών προσκυνητών, οι νέες εμπορικές διαδρομές της πρώιμης νεότερης εποχής, τα μεταφορικά δίκτυα που δημιουργήθηκαν μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση ή οι διαδρομές που διανοίχτηκαν την εποχή του Ναπολέοντος, είναι μερικά παραδείγματα της ιστορίας των δρόμων που σχολιάζονται σε αυτές τις σελίδες.

–Χάρτης Γκοφ των Βρετανικών Νήσων–
Σε αυτόν τον τόμο αναλύουμε τον Χάρτη του Γκόφ (1360), ο οποίος θεωρείται ο πιο παλιός οδικός χάρτης της Βρετανίας που διασώζεται.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ
13 ΜΑΡΤΙΟΥ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ
20 ΜΑΡΤΙΟΥ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ
27 ΜΑΡΤΙΟΥ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ
3 ΑΠΡΙΛΙΟΥ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ
10 ΑΠΡΙΛΙΟΥ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ
17 ΑΠΡΙΛΙΟΥ

Αφότου μια παράτολμη ομάδα, πριν από 1.500 και πλέον χρόνια, διέσχισε από την Ασία τον Βερίγγειο πορθμό, πολλές άλλες ομάδες κατέλαβαν διαδοχικά τα εδάφη της σημερινής Αμερικής, από τις παγωμένες εσχατιές του Βορρά μέχρι τις εξίσου ψυχρές πεδιάδες της Γης του Πυρός. Οι διάφορες αυτές κοινωνίες και πολιτισμοί ανέπτυξαν τους δικούς τους τρόπους αντίληψης και απεικόνισης του χώρου, τόσο του φυσικού όσο και του πνευματικού, μέσα στον οποίο εξελίσσονταν. Επιπλέον, η σημαντική συνεισφορά των γεωγραφικών γνώσεων των αυτοχθόνων λαών αντικατοπτρίστηκε στους χάρτες των αποικιών του Νέου Κόσμου, οι οποίοι δημοσιεύονταν στην Ευρώπη από τον 16ο αιώνα και μετά.

-Χάρτης του Τενοτστιτλάν
του 1524-
Η πρώτη χαρτογραφική απεικόνιση μιας πόλης του Νέου Κόσμου που κυκλοφόρησε στην Ευρώπη ήταν ο Χάρτης του Τενοτστιτλάν, ο οποίος καταρτίστηκε το 1524. Ο χάρτης συνοδευόταν από την αφήγηση της κατάκτησης του Φερδινάνδου Κορτές που είχε ολοκληρωθεί μόλις τρία χρόνια πριν. Μία από τις πιο εύγλωττες πτυχές του συγκεκριμένου χάρτη είναι ότι αντικατοπτρίζει τις διαφορετικές πολεοδομικές αντιλήψεις των Αζτέκων και των Ευρωπαίων.

Η φαντασία αποτελεί μέρος της χαρτογραφίας ήδη από την Αρχαιότητα. Η ανάγκη αρχικά να δοθεί εξήγηση σε άγνωστα φαινόμενα και στη συνέχεια η διάθεση για ψυχαγωγία προκάλεσαν την ανάπτυξη ενός φανταστικού κόσμου ο οποίος γέμισε τους χάρτες, ιδίως στις πιο άγνωστες περιοχές του πλανήτη. Μέρη όπως η Ισλανδία, η ενδοχώρα της Αφρικής και η βόρεια Κίνα ήταν κατάλληλα για να υποδεχτούν κάθε είδους μυθολογικά και φανταστικά πλάσματα.

-Η Carta marina
του Όλαους Μάγκνους--
Το 1539, μετά από δώδεκα χρόνια επιμελή και λεπτομερή εργασία, ολοκληρώθηκε η καλύτερη μέχρι τότε χαρτογραφική αναπαράσταση της βόρειας Ευρώπης. Ο Σουηδός χαρτογράφος και ιερωμένος Όλαους Μάγκνους είχε αναλάβει τη δημιουργία της. Ο χάρτης ξεχωρίζει, εκτός από το θέμα του, για την αξιοσημείωτη και πλούσια απεικόνιση φανταστικών πλασμάτων, τόσο θαλάσσιων όσο και χερσαίων.

Από το τέλος του Μεσαίωνα και κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης η Ιταλία αποτέλεσε τον κύριο αποδέκτη του κλασικού πολιτισμού και, ως εκ τούτου, ήταν εκείνη που κυρίως εισήγαγε αυτή τη ξεχασμένη γνώση στην Ευρώπη. Όλο αυτό αντικατοπτρίζεται στους χάρτες που παρήχθησαν στα πολυάριθμα χαρτογραφικά κέντρα που δημιουργήθηκαν στις ισχυρές πόλεις της. Χάρη σε αυτές, η ναυτική χαρτογραφία γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη τον 15ο και τον 16ο αιώνα, ωθούμενη τόσο από τις τεράστιες γεωγραφικές ανακαλύψεις όσο και από τη μεγάλη ακμή του θαλάσσιου εμπορίου. Αργότερα, οι συνεχείς πόλεμοι υπήρξαν αφορμή ώστε αυτά τα χαρτογραφικά κέντρα να διερευνήσουν νέα πεδία, όπως τα σχέδια των πόλεων, την περιφερειακή χαρτογραφία, τους πρακτικούς χάρτες και τους άτλαντες.

-O Ναυτικός Άτλας του Μπατίστα Ανιέζε-
Πολλά έργα είναι χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου ακμής, αλλά ο Ναυτικός Άτλας του Μπατίστα Ανιέζε, από τα μέσα του 16ου αιώνα, ξεχωρίζει και δικαίως, αφού αποτελεί ένα από τα πιο όμορφα χειρόγραφα χαρτογραφικά έργα όλων των εποχών.

Κατά την Αναγέννηση, η ύπαρξη μιας νότιας ηπείρου αποτελούσε αντικείμενο γεωγραφικών εικασιών οι οποίες καθρεφτίζονταν και στη χαρτογραφία. Οι ευρωπαϊκές αποστολές που κατόρθωσαν να φτάσουν στην Terra Australis τον 16ο και τον 17ο αιώνα παρέμειναν μυστικές και τα κράτη που τις χρηματοδότησαν κράτησαν απόρρητες τις ανακαλύψεις τους. Δεδομένης της έλλειψης πληροφοριών, οι εικοτολογίες αφθονούσαν. Από ορισμένους χάρτες της εποχής, όμως, τεκμηριώνεται ότι πριν την επίσημη ανακάλυψη και χαρτογράφηση της Αυστραλίας από τον Τζέιμς Κουκ κάποιοι γνώριζαν ήδη την ακτογραμμή της…

-Ο πρώτος χάρτης της Αυστραλίας,
του Νικολά Βαλάρ-
Ο «Πρώτος χάρτης της Αυστραλίας» συμπεριλήφθηκε στον Άτλαντα του Νικολά Βαλάρ (1547) και θεωρείται ορόσημο στη χαρτογραφία του Ειρηνικού, καθώς απεικονίζει την αυστραλιανή ακτογραμμή δύο αιώνες πριν την επίσημη ανακάλυψή της.

Ο παγκόσμιος χάρτης που σχεδίασε το 1569 ο Γεράρδος Μερκάτορ, με τον τίτλο Νέα και πληρέστερη αναπαράσταση του κόσμου κατάλληλα προσαρμοσμένη για τη χρήση της στη ναυσιπλοΐα, είναι παγκοσμίως γνωστός ως ο πρώτος χάρτης του κόσμου που εφάρμοσε μια καινούρια προβολή, την κυλινδρική εφαπτόμενη στον ισημερινό, η οποία σηματοδοτεί ρήξη με την πτολεμαϊκή παράδοση. Αυτή η προβολή, γνωστή ως μερκατορική, επέτρεπε την αναπαράσταση όλης της επιφάνειας της Γης στο επίπεδο με μεγαλύτερη ακρίβεια. Η καινοτομία και η ποιότητα της καινούριας τεχνικής προβολής ήταν τέτοιες που η χρήση της συνεχίζει ως τις μέρες μας, με κάποιες βέβαια βελτιώσεις.

-Ο παγκόσμιος χάρτης
του Γεράρδου Μερκάτορ-
Η επινόηση αυτής της νέας προβολής αποτέλεσε τεράστια πρόοδο για τη ναυσιπλοΐα και βελτίωσε την ποιότητα της χαρτογραφίας εν γένει, τόσο στην περίπτωση των διακοσμητικών παγκόσμιων χαρτών, όσο και των πολεοδομικών σχεδίων ή των τοπογραφικών χαρτών.

Στα τέλη του 16ου αιώνα, τα μέλη μιας επιφανούς οικογένειας Φλαμανδών χαρτογράφων, των Μερκάτορ, επέλεξαν μια απεικόνιση του Τιτάνα Άτλαντα –ενός μυθικού αιωνόβιου όντος που κρατά στα χέρια του μια υδρόγειο σφαίρα– για να κοσμήσει το εξώφυλλο της συλλογής τους από εκατό και πλέον χάρτες, με τον γενικό τίτλο Atlas sive cosmographicae meditationes de fabrica mundi et fabricati figura («Άτλαντας ή κοσμογραφικοί στοχασμοί πάνω στη δημιουργία και στη μορφή του κόσμου»). Μέσα σε λίγες μόλις δεκαετίες, ο όρος «άτλαντας» θα γενικευόταν, χαρακτηρίζοντας οποιαδήποτε συνεκτική συλλογή χαρτών, με συνοδεία σύντομων ή εκτενέστερων κειμένων. Τα έργα αυτού του είδους θα αφύπνιζαν το ενδιαφέρον του κοινού και θα οδηγούσαν στη γέννηση μιας ανθηρής και δημιουργικής εκδοτικής παραγωγής, αρχικά στην Ιταλία και αργότερα στις Κάτω Χώρες.

-Ο παγκόσμιος χάρτης Typus Orbis Terrarum από τον άτλαντα
Theatrum Orbis Terrarum
του Αβραάμ Ορτέλιους-
Το Theatrum Orbis Terrarum (1570), έργο του Αβραάμ Ορτέλιους, θεωρείται ο πρώτος άτλαντας στη νεότερη ιστορία. Η συλλογή των εβδομήντα και πλέον χαρτών που αποτελούσαν την πρώτη του έκδοση άνοιξε τον δρόμο για όλους τους μεταγενέστερους μεγάλους άτλαντες.

Η ευρωπαϊκή χαρτογραφική επανάσταση και τα πρώτα βήματα του νεωτερικού Κράτους είναι δύο διαδικασίες που εξελίσσονται παράλληλα και αλληλοκαθορίζονται. Στη νεωτερική εποχή, οι χάρτες αποκτούν τον ρόλο του διαμορφωτή του Κράτους, του εργαλείου που συμβάλλει στην ανάδυσή του. Οι χάρτες μεγάλης κλίμακας εξέφραζαν τη φιλοδοξία του Κράτους να επεκτείνει την επιρροή του στις τοπικές κοινωνίες, ενώ οι χάρτες μικρής κλίμακας, που απεικόνιζαν την Ευρώπη ή τον κόσμο, επέτρεψαν στους κυβερνώντες (αλλά και στους κυβερνώμενους) να φανταστούν το Κράτος σαν μια ομοιογενή εδαφική ενότητα με καθορισμένα όρια, περιβαλλόμενη από άλλες ενότητες της ίδιας μορφής, και αυτό πολύ πριν η εθνική κυριαρχία γίνει εδαφική στην πράξη.

-Άτλαντας των κομητειών της Αγγλίας και της Ουαλίας,του Κρίστοφερ Σάξτοντου-
Ο Άτλαντας της Αγγλίας και της Ουαλίας του Κρίστοφερ Σάξτον (1579) υπήρξε όχι μόνο ο πρώτος της χώρας, αλλά επίσης ένας από τους πρώτους εθνικούς άτλαντες στον κόσμο. Ένα έργο που, χάρη στην ακρίβεια και την παρουσίασή του, χρησίμευσε ως πρότυπο για την περιφερειακή χαρτογραφία των επόμενων αιώνων.

Η Νεότερη Εποχή έφερε τεράστιες αλλαγές σε πολιτισμικό, επιστημονικό, θρησκευτικό και πολιτικό επίπεδο. Οι γεωγραφικές ανακαλύψεις, οι θρησκευτικοί πόλεμοι και οι νέες επιστημονικές θεωρίες που διατυπώθηκαν από προσωπικότητες όπως ο Κοπέρνικος, ο Κέπλερ, ο Γαλιλαίος και ο Νεύτων επέφεραν μια ριζική μεταμόρφωση στον τρόπο σκέψης, έρευνας και κατανόησης τόσο του κόσμου όσο και της θέσης του ανθρώπου σε αυτόν. Όλα αυτά αποτυπώθηκαν στη χαρτογραφία, και συνεπώς, στα τέλη του 18ου αιώνα, είχαν ήδη λάβει χώρα τα κυριότερα επιτεύγματα που μετέτρεψαν το συγκεκριμένο πεδίο γνώσης σε επιστημονικό κλάδο με όλη τη σημασία της λέξης.

-Ολόκληρος ο κόσμος σε ένα φύλλο τριφυλλιού, του Χάινριχ Μπίντινγκ -
Ολόκληρος ο κόσμος σε ένα φύλλο τριφυλλιού, του Χάινριχ Μπίντινγκ (1581) είναι ένας χάρτης με έντονα συμβολικό φορτίο. Σε μια εποχή που βρίθει εμβλημάτων και αλληγοριών, ο Μπίντινγκ αναπαριστά τον κόσμο ως τριφύλλι, με την Ιερουσαλήμ στο κέντρο και ένα φύλλο για κάθε μία από τις ηπείρους του «Παλαιού Κόσμου».

Μετά την ανακάλυψη της Αμερικής οι επιστήμες που είχαν εφαρμογή στις εξερευνήσεις έλαβαν την απαραίτητη ώθηση για να προοδεύσουν ανεμπόδιστα. Οι Ισπανοί μονάρχες, όλο και πιο ισχυροί, επιθυμούσαν να φτάσουν ακόμη πιο μακριά και να έχουν την αποκλειστικότητα των νέων διαδρομών και εδαφών. Γι’ αυτό και οι χάρτες που φτιάχνονταν εκείνη την εποχή θεωρούνταν μεγάλης σημασίας κρατικά μυστικά. Ιδρύθηκε έτσι ο Οίκος Συμβολαίων στη Σεβίλλη, όπου εκτός από τη συνεχή επικαιροποίηση του Padrόn Real (Βασιλικού Υποδείγματος), δημιουργήθηκαν μερικοί από τους σπουδαιότερους χάρτες και πραγματοποιήθηκαν κάποιες από τις σημαντικότερες χαρτογραφικές μελέτες της εποχής.

-Άτλας του Ζοάν Μαρτίνες-
Ο Άτλας του Ζοάν Μαρτίνες, κοσμογράφου του βασιλιά Φιλίππου Β΄της Ισπανίας, που ολοκληρώθηκε το 1587, συνδυάζει δύο χαρτογραφικές παραδόσεις του 16ου αιώνα: αυτή των πορτολάνων της Μαγιόρκας και εκείνη των Κάτω Χωρών. Αν η πρώτη σχολή ξεχώριζε για την εστίαση στις ακτές και τα διακοσμητικά της μοτίβα, η δεύτερη ήταν γνωστή επειδή αξιοποιούσε στους χάρτες της τις νέες αστρονομικές, μαθηματικές και γεωγραφικές γνώσεις της Αναγέννησης.

Παρά την ασταθή πολιτική κατάσταση εξαιτίας των εντάσεων και των συγκρούσεων τις οποίες είχαν προκαλέσει οι επεκτατικές βλέψεις του Φιλίππου Γ΄, ορισμένοι ικανότατοι πολιτικοί και μια επιχειρηματική αστική τάξη συνέτειναν ώστε οι Κάτω Χώρες να εξελιχθούν σε μια περιοχή καίριας σημασίας για την ανάπτυξη του ευρωπαϊκού εμπορίου τον 16ο αιώνα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, αναδύθηκε ένας εμπορικός κύκλος χαρτογράφων οι οποίοι ανέλαβαν την κατάρτιση όλων των χαρτών που ήταν απαραίτητοι για τον σκοπό αυτό.

-Τα νησιά Μολούκες,
του Πέτρου Πλάνκιου-
Ο Φλαμανδός Πέτρος Πλάνκιος υπήρξε ο δημιουργός του χάρτη των Μολούκων, τον οποίο σχολιάζουμε στον παρόντα τόμο και ο οποίος καταρτίστηκε το 1617 με βάση μυστικές πηγές που αναφέρονταν στις πορτογαλικές ανακαλύψεις. Πρόκειται, ως εκ τούτου, για το πρώτο αξιόπιστο και ακριβές χαρτογραφικό έργο με αντικείμενο την περιζήτητη περιοχή των μπαχαρικών.

Ο εκδότης διατηρεί το δικαίωμα αλλαγών στους τίτλους, στη σειρά και τις ημερομηνίες κυκλοφορίας των τόμων.